İçindekiler
Robert Aumann’ın Şantajcı Paradoksu – Arap İsrail Müzakereleri
Bu makale Nobel ödüllü matematikçi/oyun teorisyeni/ekonomist Robert Aumann’ın 2010 yılında yazdığı “The Blackmailer Paradox (Şantajcı Paradoksu) ” adlı makalenin çevirisidir. Robert Aumann, İsrail’de sağcı politik kanatta yer almaya devam etmektedir. Bu makalesi de dönemin müzakereci havasını eleştirmek için yazdığı bir makaledir.
Şantajcı Paradoksu Oyun Kurgusu
Rueben ve Shimon içinde $100.000 nakit paranın olduğu bir çanta ile ufak bir odaya konulur. Çantanın sahibi ikisine şu teklifte bulunur: “Çantadaki bütün parayı size vereceğim, bunun için ise tek bir şartım var.! Pazarlık ile dostça bu parayı aranızda paylaşacaksınız. Bu parayı size vermemin tek yolu budur.”
Rueben, rasyonel biridir. Kendisine sunulan bu altın değerinde teklifi memnuniyetle karşılar ve Shimon’a çok güzel bir teklifte bulunur: “Gel bu paranın yarısını sen al. Diğer yarısını da ben alacağım. Bu sayede ikimiz de buradan 50.000 dolar ile ayrılırız. Bu sürpriz teklif karşısında, Shimon yüzüne ciddi bir ifade bürünür ve kararlı bir ses tonu ile şöyle der:” Dinle, Bu para ile ilgili ne niyetin var bilmiyorum. Fakat, 90.000 dolar’dan daha aşağı bir para ile bu odayı terk etmeyeceğim. Kabul et veya odayı terk et. Kendimi bu odadan hiç bir şey almadan gitmeye hazırladım!.”
Rueben kulaklarına inanmaz. Shimon’a ne oldu diye kendi kendine düşünür. Neden paranın yüzde doksanını o alıyor da paranın yüzde onunu ben alıyorum? Shimon ile konuşmaya karar verir. Gel mantıklı olalım der. Bu olayda ikimiz de beraberiz. İkimiz de parayı istiyoruz. Gel şu parayı eşit şekilde paylaşalım sonra ikimizde yolumuza bakalım.”
Burada anlatılan olay Oyun Teorisinde “Ultimatom Oyunu” olarak bilinmektedir. Oyun, ekonomiden psikolojiye birçok alana modifiye edilip kullanılmaktadır. Rasyonel oyuncular, getiri sıfırdan yüksek ve pozitif olduğu sürece bu durumu sıfır getiriye tercih edecektir. Oyun gerçek hayattaki tercihlerimiz üzerine sınandığında insanların, adil olmayan teklifleri genellikle kabul etmediği görülmüştür.
Mantıklı açıklamanın Shimon’u etkilediği pek söylenemez.. Rueben’in dediklerini, dikkatlice dinler. Sonra kelimeleri vurgulayak şöyle kendini ifade eder:” Burada tartışılacak bir durum yok. 90-10 veya hiç birşey. Bu benim son teklifim.! Rueben’in yüzü sinirden kırmızıya döner. Shimon’un yüzünün tam ortasına bir tane geçirmek ister. Fakat kısa bir süre yeniden düşünür. Shimon’un paranın büyük kısmını alıp odadan çıkma konusunda kararlı olduğunu hisseder. Bu odadan para alarak çıkabilmesinin tek yolunun Shimon’un şantajına teslim olmak olduğunu kabul eder. Kıyafetini düzeltir, çantanın içinde kendisinin kabul ettiği $10.000 nakit parayı alı, Shimon’un elini sıkar ve odayı öylece terk eder.
Bu olaya Oyun Teorisinde “Şantajcı Paradoksu (Blackmailer Paradox)” adı verilir. Bu paradoks rasyonel davranan Rueben’in alması gereken maksimum parayı alabilmesi için İrrasyonel davranması gerektiği önermesinden kaynaklanır. Bu tuhaf sonucun arkasında yatan mantık, Shimon’un inancı ve aşırı talepleri konusunda kendisinden emin olmasında yatıyor. Bu durum da Rueben’i masadan olabilecek en düşük fayda ile ayrılmaya itecek şantajı konusunda ikna edebilmeye neden oluyor.
Arap-İsrail Savaşı
Arap ülkeleri ve İsrail arasındaki politik ilişki de bu paradoksun ilkelerine göre gerçekleşiyor. Araplar, her müzakerede katılar ve makul olmayan/anlamsız isteklerde bulunuyorlar. Taleplerinde kendilerinden eminler ve kararlılar. Ayrıca, İsrail’e bu kararlarının, isteklerinin gerçekleştirilmesi konusundan asla vazgeçmeyecekleri konusunda da ikna ediyorlar.
Bir alternatifin olmaması nedeniyle, İsrail şantaj ile sonuçlanan bir duruma zorlanmak, eğer var olan durumlarından geri adım atmazlarsa müzakerelerden sonuçsuz şekilde dönme ihtimali nedeniyle İsrail “Şantajları” kabul etmeye zorlanmaktadır. Bunun ile ilgili en bilinen örnek çeşitli devletlerin himayesinden Suriye ile gerçekleştirilen müzakerelerdir. Suriye tarafı, müzakerelerde Golan Tepelerinden bir inç bile toprak kaybına müsaade etmeyeceklerini açık ve peşin peşin açıklıyor.
İsrail tarafı ise umutsuzca, Suriye’nin de pozisyonunu kabul edecek şekilde Suriye ile bir barış anlaşması imzalamaya çalıştı. Bugün, Golan Tepelerinin İsrail’in sınır güvenliği için önemi bilinmesine rağmen, kamuoyunda; bundan sonra gerçekleştirilecek müzakerelerde Golan Tepelerinden tamamen çekilmenin de tartışılması gerektiği dillendiriliyor.
Başarısızlıktan Nasıl Sakınılır?
Oyun teorisine göre, İsrail Devleti, Araplar ile ilgili müzakerelerinde pozisyonlarını destekleyecek farklı yaklaşımlar geliştirmeli ve nihai olarak politik mücadeleyi kazanmalıdır.
A) Anlaşmalardan vazgeçmeye isteklilik: İsrail’in şu anki politik yaklaşım varsayımlarına göre, Arap ülkeleri ile her ne pahasına olursa olsun kesinlikle anlaşma sağlanmalı varsayımına dayanmakta. Çünkü anlaşmanın olmadığı şimdiki durum basit şekilde kabul edilebilir değil. Şantajcı Paradoksunda, Rueben’in yaklaşımı minimum bir miktar bile olsa odadan para ile ayrılması gerektiğine yönelikti. Rueben’in odadan boş çıkma ihtimalini kabul etme olasılığına tahammülü olmaması, onu kaçınılmaz biçimde şantaja teslim olmaya sürükler. Sonuç olarak da ufak bir kazançla ama utanç içinde, bir kaybeden olarak odadan ayrılır. İsrail Devletinin, müzakerelerdeki durumu da onu çıkarına uymayan önerileri reddetmek konusunda benzer bir çerçevede tutuyor.
B) Tekrar eden oyunların göz önünde bulundurulması: Oyun Teorisine göre, birileri tek sefer gerçekleşen oyun ile tekrar ve tekrar gerçekleşen durumların farklı olgular olduğunu iyi anlamalı. Kendini devamlı tekrar eden oyunlarda, çelişkilerden uzak bir şekilde karşılıklı taraflar için iş birliği yaratacak stratejik dengeye yol açar. Bu işbirliği iki tarafında oyunun tek seferlik değil tekrarlı olduğunu anladıklarında ortaya çıkar. Bu yüzden taraflar, hareketlerinin diğer oyunlarda neden olacağı sonuçları iyi düşünür, gelecekte kaybetme korkusu da taraflar için dengeleyici bir faktör olarak hizmet eder. Reuben, duruma göre oyunun bir defa oynandığını düşündü ve buna göre davrandı. Rueben, Shimon’a, bütün parayı kaybetme ve eli boş dönme pahasına kendi payı konusunda ödün vermeyeceğini söylese oyunun sonucunu değiştirebilirdi. Her nasılsa oyunun her iki tarafı da gelecekte benzer bir durumla karşılaşırsa Shimon, Reuben’in ne kadar ciddi olduğunu bildiğinden onunla anlaşma yoluna gider. Aynı biçimde İsrail de herhangi bir anlaşma olmayacak, kavga durumu devam edecek olsa bile gelecek müzakerelerde pozisyonunu daha güçlü kılabilmek için sabırlı davranmalı ve vizyoner olmalıdır.
C) Pozisyona İnanç: Blackmailer Paradox’u yaratan başka bir unsur ise taraflardan birinin, bu oyunda Shimon’un mutlak kesinliğidir. Tam bir belirlilik, ilk aşamada kişinin iç çatışmadan kaçmasını, davranışının doğruluğu konusunda kendi kendisini ikna eder ve ikinci aşamada da karşısındakini kendi pozisyonunun doğruluğu konusunda ikna eder. Bu durumda, rakip tamamen irrasyonel ve başlangıç taleplerinden uzaklaşmış olsa bile onunla anlaşılmasını sağlar. Bundan birkaç yıl önce, Suriye’nin bakış açısından Golan Tepeleri’nin kutsal olduğu ve ondan asla vazgeçmeyeceklerini düşünen ve İsrail’in en ufak bir barış anlaşması ihtimalinde Golan Tepeleri’nden çekilmesi gerektiğini düşünen üst düzey bir devlet adamı ile konuştum. Ona şunu açıkladım:” Suriyelilerin Golan Tepeleri’nin onlar için kutsal olduğu konusunda kendilerini ikna etmeleri bizi de ikna eder. Bu derin ikna edilmişlik de Suriye’nin isteklerine teslim olmaya neden olur. Şimdiki politik durum ancak biz de kendi durumumuzun haklılığı konusunda ikna edersek çözülür. Sadece kendi isteklerimize gerçekten inanç duyarsak, Suriyelileri kendi pozisyonumuzu dikkate almaları konusunda ikna ederiz.
Bütün bilimler gibi Oyun Teorisinin de ahlaki değerler hakkında görüşleri yoktur. Sadece ortak bir oyunda rakiplerin stratejik davranışlarının analiz edilmesini amaçlar. İsrail Devleti de düşmanları ile buna benzer bir oyun oynuyor. Her oyun gibi, Arap-İsrail oyununda bazı belirli çıkarlar oyunun kurallarını ve çerçevesini belirliyor. Ne yazık ki, İsrail Oyun Teorisi’nin temel ilkelerini yok sayıyor. Eğer İsrail Devleti, bu basit ilkelerde başarılı olursa, politik durumu ve güvenliği önemli derecede iyileşecektir.
Kaynak
https://www.aish.com/jw/me/97755479.html
