Talmud’da Oyun Teorisi: İflas Probleminin Çözümü

Yazar
sefaerkus
-
3
776

İçindekiler

Babil Talmud’u ve İflas

Babil Talmud’u, Yahudi dininin ilk beş yüz yılı boyunca ceza ve medeni hukuk çerçevesinde belirlenmiş eski yasa ve geleneklerinin  derlemesinden oluşur. Medeni Hukuk çerçevesinde borçların geri ödenmesine dair bazı kuralların belirlenmiş olduğu Talmud’un Mishna (Mişna) bölümünde miras ve borçlar ile ilgili bir bölüm binlerce yıldır kafaları karıştırmaktadır. Borçları mallarından fazla olan bir müflisin, miras paylaşımının alacaklıları arasında nasıl yapılacağı sorusuna verilen cevabın mantığı bir türlü anlaşılamamıştır.
Mantığının anlaşılamadığı gizemli cevaba neden olan şey ise paylaşımın doğası ile ilgili.
Mişna’da yer alan  bölümde ölen kişinin, alacaklılarına 100, 200 ve 300 şeklinde borcu bulunmaktadır. Öldüğünde bıraktığı miras ise borçlarının hepsini kapatamayacak durumdadır. Ölen kişiden kalan mallar borçlu olduğu kişiler arasında nasıl paylaştırılmalı?
Herkesin aklına gelen ilk cevaplardan biri şu olur;
  1. Alacaklar, miras kalan servete oranlanır ve paylaştırılır. Ölen kişinin borcu 600 ama mal varlığı 100 ise; ilk alacaklıya (100/6) ikinciye 200/6 ve üçüncüye 300/6 olarak paylaştırılabilir.
  2. Her bir alacaklıya eşit bir paylaşım yapılır (33.3, 33.3 , 33.3)
Mishna (Yahudi medeni hukuku) bu iflas problemi olarak da değerlendirilebilecek malların alacaklılar arasında pay edilmesi için şu tavsiyede bulunur: “Eşit şekilde bölüşün der”. Eğer mal varlığı 100 ise, borçlular arasında 33.3’er olarak paylaştırılsın. Buraya kadar birinci seçenekte de bahsettiğimiz üzere kısmen mantıklı gelebilecek borçların eşit paylar ile ödenme şekli mirasın 200 ve 300 olduğu durumda karışmaktadır.
Mishna’ya göre mal varlığı 200 ise alacaklılar arasında (50,75,75), 300 olduğunda ise (50,100,150) gibi paylaşılmalıdır.
Eşit bir paylaşım söz konusu ise mal varlığı arttıkça bölüşüm neden eşitlikten sapılmaktadır?
Alacaklılar
Ketura Hagar Sara
100 200 300
Mal Varlığı 100 33.3 33.3 33.3
200 50 75 75
300 50 100 150
Birçok Yahudi din alimi, iki milenyumdan fazla bir süre Mishna’nın bu çözüm önerisi üzerine kafa yormuştur. Çözüm ise ünlü oyun teorisyeni Robert J. Aumann tarafından 1982 yılında “Game Theory in Talmud” adlı makalede açıklığa kavuşur.
Aumann Talmud’un başka bir yerinde bir giysi üzerinde hak iddia eden iki kişiye ait hikayenin çözüm önerisini inceler;
“iki kişi bir giysi üzerinde hak iddia etmektedir. Biri giysinin yarısının onun olduğunu söylerken diğer kişi giysinin tamamının kendisine ait olduğunu iddia eder.”
Mishna’nın önerisine göre anlaşmazlık olan alacakların eşit şekilde bölüşülmesi gerekmektedir. Fakat bu problemde de çözüm olarak giysinin 1/4’ü A kişisine 3/4’ü B kişisine verilir. Yine eşit paylaşım yapılmadı?
A kişisi giysinin 1/2’si üzerinde hak iddia etmektedir. B kişisi ise giysinin tamamı üzerinde hak iddia etmektedir. Mishna A kişisi ile B kişisinin tartışma kümesi olan giysinin yarısını anlaşmazlık olan toplam diye değerlendirir ve alacak ilişkisi açısında giysiyi iki parça halinde ele alır. Anlaşmazlık olan giysinin yarısını ikiye böler. Bu durumda A kişisine 1/4, B kişisine de 1/4’ü verilir. Daha sonra üzerinde anlaşmazlık olmayan diğer yarısını da elbisenin tamamı üzerinde hak iddia eden B kişisine verir. Bu durumda bölüşüm sonucunda A kişisinin elinde 1/4, B kişisinin elinde de elbisenin 1/4+2/4=3/4’ü olur.
Mishna anlaşmazlık olan elbisenin yarısı üzerinden “anlaşmazlık olan toplamın” eşit şekilde bölüşüldüğü bir çözüm sunmuştur.
Aumann bu çözümü iflas problemine de uygular. Üç kurgusal oyuncu Ketura, Hagar ve Sara’nın ölen kişiden 100, 200 ve 300 alacağı olsun der (Çalışmada Ketura, Hagar ve Sara kurgusal olarak ölen kişinin geride bıraktığı üç eşidir. Ölen eski kocalarından kalan mirası bölüşüyordur). Burada çözüm şu şekilde bulunur.
  1. Alacaklılar,en düşük alacaklıdan en yüksek alacağa doğru sıralanır. (Ketura, Hagar ve Sara)
  2. Mal varlığı, alacaklılar arasında, en düşük alacaklı alacağının yarısına ulaşıncaya kadar pay edilir.(Burada Ketura’nın 50 almasını sağlayıncaya kadar mal varlığı eşit şekilde bölünür)
  3. Mal varlığı alacaklılar arasında, en düşük alacaklı hariç şekilde sonraki en düşük alacaklının alacağının yarısına ulaşıncaya kadar eşit pay edilir. (Ketura’dan sonra Hagar’ın 100 alması sağlanır.)
  4. Bu işlem bütün oyuncular, alacaklarının yarısını alıncaya kadar tekrarlanır. (En son aşamada Sara’nın 150 alması sağlanır)
  5. Bu aşamadan sonra işlem tersine döner. En yüksek alacaklıya, mal varlığından pay verilerek bir sonraki en yüksek alacaklının iddia ettiği alacak ile aldığı rakam arasındaki farka eşitlenmeye çalışılır. (Mal varlığı 300 iken, 50-100-150 gibi bir paylaşım söz konusudur. Herkes alacağının yarısını almıştır. Bu noktadan sonra mal varlığında artma olursa ilk önce Sara’ya pay verilir böylece miktar bakımından alacak ve servet arasındaki fark azaltılır. Sara 150, Hagar 100 ve Ketura 50 daha alırsa olay kapanacağından sırası ile önce Sara sonra da Hagar’a bölüşüm yapılarak farkın 50 olması sağlanır)
  6. Bu işlem bütün alacaklıların, istedikleri miktar ve aldıkları miktar arasındaki fark eşitleninceye kadar devam eder. (miras 450 iken her birinin alacağı ile aldığı pay arasında 50 kalmıştır. Bu noktadan sonra kalan mal miktarı herkese eşit şekilde bölüştürülür)
  7. Bu eşitlikten sonra bütün mal varlığı, alacaklar bitinceye kadar alacaklılar arasında eşit pay edilmeye devam edilir.
Alacaklılar
Ketura Hagar Sara
100 200 300
Mal Varlığı 100 33.3 33.3 33.3
150 50 50 50
200 50 75 75
250 50 100 100
300 50 100 150
350 50 100 200
400 50 125 225
450 50 150 250
500 66.6 166.6 266.6
550 83.3 183.3 283.3
600 100 200 300

Kaynak:

  • Aumann, R. J., & Maschler, M. (1985). Game theoretic analysis of a bankruptcy problem from the Talmud. Journal of economic theory, 36(2), 195-213.
  • https://mindyourdecisions.com/blog/2008/06/10/how-game-theory-solved-a-religious-mystery/#.VBhT-F4Q6ag

İlgili HaberlerYazarın Diğer İçerikleri

Subscribe
Bildir
guest

3 Yorum
Eskiler
En Yeniler Beğenilenler
Inline Feedbacks
View all comments
Hamdi kaya

AlacaklılarKeturaHagarSara100200300Mal Varlığı10033.333.333.320050757530050 bir adamın 10 tl serveti varsa K.H.S kendine sermaye yapsın düzlüğe çıksın o günün zengin leri 5er lira verir bu ticari anlamda yapılmış bi durum deildir . Veya pandemi döneminde düşük gelirlilere az faiz oranıyla günümüzde verilen destek kredisi gibi düşünün normalde yahudi işi şansa bırakmazve kredinin karşılığında güvence isteseler borc servetin üzerinde borc 15 lira malvarligi 10lira destek amaclı fazla kar güdülmeden verilen para bence cünkü yahudililer ticarette katı kurallarıyla bilinir. Bu yüzdende bu konuda başarılı olmaları için her yahudi yahudi sermayesi100/50 sini katkı sağlaya biliyordur yani alçak lının 10 lira sermayesi olduğu için 3 zengin yahudi ticari kar gütmeden yahudi arkadaşına destek sağlamış ola bilir yahudi ölünce 100.333 paylaşım sorunu çözmüştür aksi düşünülse servet borcu kapanmaz ve konu kapanmaz bizim 3 kafadarK.h.s alcaklı olur .diye düşünüyorum fakat olanı eşit şartlarda 3 bölüp mesele kapandına göre bu şekilde olabilir diye düşünüyorum. Çünkü diğer paylaşım larda ise o günün şartlarında bu güne denk etki yaratacak hatta daha mantıklı çözüm yolu bulmuşlar bence acıklıcam.!!

0
Hamdi kaya

AlacaklılarKeturaHagarSara100200300Mal Varlığı10033.333.333.320050757530050 bir adamın 10 tl serveti varsa K.H.S kendine sermaye yapsın düzlüğe çıksın o günün zengin leri 5er lira verir bu ticari anlamda yapılmış bi durum deildir .bireysel destek yahudi fonu krdisi Veya pandemi döneminde düşük gelirlilere az faiz oranıyla günümüzde verilen destek kredisi gibi düşünün normalde yahudi işi şansa bırakmazve kredinin karşılığında güvence isteseler borc servetin üzerinde borc 15 lira malvarligi 10lira destek amaclı fazla kar güdülmeden verilen para bence cünkü yahudililer ticarette katı kurallarıyla bilinir. Bu yüzdende bu konuda başarılı olmaları için her yahudi yahudi sermayesi100/50 sini katkı sağlaya biliyordur yani alçak lının 10 lira sermayesi olduğu için 3 zengin yahudi ticari kar gütmeden yahudi arkadaşına destek sağlamış ola bilir yahudi ölünce 100.333 paylaşım sorunu çözmüştür aksi düşünülse servet borcu kapatmaz ve konu kapanmaz bizim 3 kafadarK.h.s alcaklı olur .diye düşünüyorum fakat olanı eşit şartlarda 3 bölüp mesele kapandına göre bu şekilde olabilir diye düşünüyorum. Çünkü diğer paylaşım larda ise o günün şartlarında bu güne denk etki yaratacak hatta daha mantıklı çözüm yolu bulmuşlar bence acıklıcam.!! 100.lira o günün şartlarında 10 liraya göre 100 ticari anlamda bakılacak bi mevla olabilir. Ve ilk alcaklı ticarette bu kişiye borc vererek refarans oluyordur parayı kim Verir o günün zenginleri ve bu günün bankaları banka ne yapıyor ticari geçmişine bakıyor eğer o günün tüccarı ve ya para veren zenginle bi ticari hukukum olmuşsa diger firmalarda baksana (ketura )ödemeyecek yecek olsa bu parayı vermezdi der bu kişi borcu ödeyebilecek bu borcu ödeyecek potansiyel varki verdi bizde verelim diye yorum getirile bilir. Günümüzde o geçmişte finasla ticari alışverişi olmuş ve o vermişse iyide çalışmış fakat hiç banka çalışması olmayan insanda kredi verip iş yapmakta zorlanabilir ve para vermesede borcuna karışık hipotik alırlar ve günümüzde hipotigi ilk koyan alacanı tahsil eder. Cünkü günümüzde bankalar borc ödenmesin fazla alayım mantığıyla bakıyor fakat şuan bile bi yahudi ticaret adamı icin şartlar farkli oluyordur. Çünkü o günlerde erişim şartlar kimse bilemediği bilmediği ticaret adamına kendi neslinde ve ya bilindiği topraklarda olmadığı sürece ve işte falanca zengin (katura)vermiş güvenilir olmasa o vermezdi diye düşünüp ilk borcu veren (katura) tercihiyle diğer kişilerinde tam anlamıyla tahsil edemiyecigi ve bi insanın kısa süre sonra öle bilceni düşünmeden yaşına durumuna bakmadan kötü refarans olduğu için degerlerinede katura ise yanliş isme oynatıldığı icin100+50/digerkeri katuranin yannis tercihiyle alakali bu yannis ticarete sürüklendigiği icin100 75+75 diye mantik bu mantigi kabul ediyor.vermiş olabilir

0
Hamdi

Fazla üzerine düşünmeden böyle bir yorum fakat devamında okuduğum tezde benim tezimi güçlendiriyor 1. Alacaklı atıyorum 75lira borç vererek borcunun krdi notunu güvenirliğini çoğaltıyor 2. Alcaklida 100 lira vererek bu notu ve güvenirliği çoğaltıyor 3. Kişide bu insanlarin tercilerinden dolayiı etkilenerek bu borçluya 125 lira verdiği için diğer yatırımcı tüccarların referansıyla yanniş seçime sürükleniyor . Bu da bir yahudi bundan iyi ders çıkarsın teknolojinin o günkü şartlarda imkanlarıyla ticarette daha düşünerek gerekirse hipotik veya kefil fikrini bu tür yasanmışlar ve yetersizlik ve toknolacinin yeterli olması yüzünden bu hali almıştır diye düşünüyorum.
SAYGILARIMLA
HamdiKAYA

0